"Cuita grand'e cuidado" (A 32) / "Coita grand'e coydado" (B 174) estratigrafía da variación lingüística nos cancioneiros trobadorescos

Downloads

Published

2013-11-14

How to Cite

Monteagudo, H. (2013) “"Cuita grand’e cuidado" (A 32) / ‘Coita grand’e coydado’ (B 174) estratigrafía da variación lingüística nos cancioneiros trobadorescos”, Boletín da Real Academia Galega. A Coruña, (374), pp. 209–299. doi: 10.32766/brag.374.430.

Issue

Section

Traballos de investigación e estudo

Authors

  • Henrique Monteagudo

DOI:

https://doi.org/10.32766/brag.374.430

Keywords:

galician-portuguese, troubadouresque lyric, scriptolinguistic variation, manuscript tradition, Cancioneiro da Ajuda

Abstract

In the present contribution we study a range of scriptolinguistic variants which are clustered together in the initial sections of the Cancioneiro da Ajuda (A) and the Cancioneiro da Biblioteca Nacional (B): nullo, nulla and oer- oera- oesse (in B); vus / v9, vusco- convusco, cuitar- cuita and coidar- coidado (in A). Following the work of Maria Ana Ramos our analysis focuses on the last two variants (cuita and coidar), which we connect with other codicological variants on the same cancioneiro —especially the absence or presence of a musical pattern in the findas— and also with the Galician linguistic traits attested in the Recolla dos trobadores (in the work of Johan Soarez Coello in particular), a compilation older than A whose existence was conjectured by António Resende de Oliveira. Here we show that the distribution of variants cuita and coidar, when it is studied along with the others and by comparison to those variants already registered in B, allows us to identify scriptolinguistic substrata that in our view correspond to hypothetical homographic antecedents of the Cancioneiro da Ajuda. This fact can shed new light on the sources of this cancioneiro, namely on the manuscript (proto)tradition of the lyric poetry of Galician and Portuguese troubadours.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Fontes

A = Cancioneiro da Ajuda. Véxase Fragmento do Nobiliario do Conde don Pedro. / Cancioneiro da Ajuda. Edição facsimilada do códice existente na Biblioteca Nacional. Lisboa: Távola Redonda / Instituto Português do Património Arquitectónico e Arqueológico – Biblioteca da Ajuda, 1994.

B = Cancioneiro da Biblioteca Nacional. Véxase Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci Brancuti). Cod. 10991. Reprodução facsimilada. Lisboa: Biblioteca Nacional / Imprensa Nacional – Casa da Moeda, 1982.

V = Cancioneiro da Biblioteca Vaticana. Véxase Cancioneiro Português da Biblioteca Vaticana (Cód. 4803). Lisboa: Centro de Estudos Filológicos / Instituto de Alta Cultura, 1973.

Recursos en liña

Corpus do português = Davis, Mark / Ferreira, Michael J. (2006—): O Corpus do Português. United States National Endowment for the Humanities. Utah: Brigham Young University.

DDD = Santamarina, Antón (coord.) (2006—2013): Dicionario de dicionarios. Corpus lexicográfico da lingua galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega.

DDGM = González Seoane, Ernesto (coord.), María Álvarez de la Granja e Ana Isabel Boullón Agrelo (2006-2013): Dicionario de Dicionarios do Galego Medieval. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega.

Ferreiro, Manuel (dir.) (2014-): Glosario da poesía medieval profana galego-portuguesa. A Coruña: Universidade.

Lopes, Graça Videira; Ferreira, Manuel Pedro et al. (2011-): Cantigas Medievais Galego Portuguesas [base de dados online]. Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA.

MedDB = Brea, Mercedes (dir.) (2012): Base de datos da Lírica Profana Galego-Portuguesa. Santiago de Compostela: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

Sousa Fernández, Xulio (2015-): Índices do Atlas Lingüístico Galego. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega.

TMILG = Varela Barreiro, Xavier (dir.) (2004-): Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega.

Edicións e estudos

Álvarez Blanco, Rosario (2004): “A variación nosco: vosco no galego medieval”, Verba 31, 43-73.

Arbor Aldea, Mariña (2005): “Os estudos sobre o Cancioneiro da Ajuda: un estado da cuestión”, en Mercedes Brea (coord.), 45-120.

Arbor Aldea, Mariña e Xavier Varela Barreiro (2008): “O uso dos signos gráficos e como segundo elemento de ditongo decrecente. A evidencia de dúas mans na copia do Cancioneiro da Ajuda”, en Mercedes Brea, Francisco Fernández Rei e Xosé Luís Regueira (eds.), Cada palabra pesaba, cada palabra medía. Homenaxe a Antón Santamarina. Santiago de Compostela: Universidade, 419-442.

Barsch, Karl (1904): Chrestomathie Provençale (X-XV siècles). Marburg: N. G. Elwert.

Blasco, Pierre (1984): Les chansons de Pero Garcia Burgales. Paris: Fondation Calouste Gulbenkian / Centre Culturel Portugais.

Brea, Mercedes (coord.) (1996): Lírica profana galego-portuguesa. 2 vols. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia — Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

Brea, Mercedes (2005): Carolina Michaëlis e o «Cancioneiro da Ajuda», hoxe. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Carter, Henry (1975): Cancioneiro da Ajuda. A Diplomatic Edition. New York: Klaus Reprint.

Cohen, Rip (2003): 500 Cantigas de amigo. Porto: Campo das Letras.

Corominas, Joan e José Antonio Pascual (1983-84): Diccionario Crítico Etimológico Castellano e Hispánico. 6 vols. Madrid: Gredos.

Cunha, Celso Ferreria da (1957): O cancioneiro de Martin Codax. Rio de Janeiro: Imprensa Nacional.

D’Heur, Jean-Marie (1974): “Sur la tradition manuscrite des chansonniers galiciens-portugais”, Arquivos do Centro Cultural Português 8, 3-43.

D’Heur, Jean-Marie (1984): “Sur la généalogie des chansonniers portugais d’Ange Colocci”, Boletim de Filologia 29, 23-34.

Fernández Rei, Francisco (1990): Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Ferrari, Anna (1979): “Formazione e struttura del Canzoniere Portoghese della Biblioteca Nazionale de Lisbona (Cod. 10991: Colocci-Brancuti): premesse codicologiche alla critica del testo”, Arquivos do Centro Cultural Português 14, 27-142.

Gonçalves, Elsa (1976): “La tavola colocciana Autori Portughesi”, Arquivos do Centro Cultural Português 10, 387-448.

Gonçalves, Elsa (1983): “Anna Ferrari: Formazione e struttura del canzoniere portogheses della Biblioteca Nazionale de Lisbona (cod. 10 991: Colocci-Brancuti)” [Comptes rendus], Romania 104, 404-12.

Gonçalves, Elsa (1991): “Sur la lyrique galego-portugais. Phénoménologie de la constitution des chansonniers ordonnés par genres”, en Madeleine Tyssens (ed.), Lyrique Romane Médiévale: La Tradition des Chansonniers. Actes du Colloque de Liège, 1989. Liège: Université, 448-67.

Gonçalves, Elsa (1993): “Tradição manuscrita da poesia lírica”, en Giulia Lanciani e Giuseppe Tavani, Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa: Caminho, 627-32.

Huber, Joseph (1986): Gramática do português antigo. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian.

Lagares, Xoán Carlos (2000): «E por esto fez este cantar». Sobre as rubricas atributivas dos cancioneiros profanos galego-portugueses. Santiago de Compostela: Laiovento.

Lanciani, Giulia (2004): “Repetita iuvant?”, en Mercedes Brea (dir.), O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 137-143.

Lapa, Manuel Rodrigues (1970): Cantigas d’escarnho e de maldizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses. Vigo: Galaxia.

Levy, Émil (1894): Provenzalisches Supplement-Wörterbuch. vol. 1. Leipzig: O. R. Reisland.

Lorenzo Gradín, Pilar e Simone Marcenaro (2010): Il canzoniere del trovatore Roi Queimado. Alessandria: Edizioni dell’Orso.

Machado, José Pedro (1977): Dicionário Etimológico da Língua Portuguesa. 5 vols. Lisboa: Livros Horizonte.

Maia, Clarinda de Azevedo (1986): História do galego-português. Coimbra: Instituto Nacional de Investigação Científica.

Mariño Paz, Ramón e Xavier Varela Barreiro (2005): “O uso dos signos gráficos [u], [V] e [U] no Cancioneiro da Ajuda”, en Mercedes Brea (coord.), 309-374.

Mattoso, José (1985): “João Soares Coelho e a Gesta de Egas Moniz”, en Portugal Medieval. Novas interpretações. Lisboa: Imprensa Nacional / Casa da Moeda, 409-435.

Menéndez Pidal, Ramón (1976-1980): Cantar de Mio Cid. Texto, Gramática y Vocabulario. 3 vols. Madrid: Espasa Calpe.

Menéndez Pidal, Ramón (1980): Orígenes de español. Madrid: Espasa Calpe.

Mettmann, Walter (1981): Afonso X o Sábio. Cantigas de Santa Maria, 2 vols. Vigo: Edición Xerais de Galicia.

Michäelis de Vasconcellos, Carolina (1990): Cancioneiro da Ajuda. Edição crítica e commentada. 2 vols. Lisboa: Imprensa Nacional / Casa da Moeda.

Miranda, José Carlos Ribeiro (2004): “O autor anónimo de A 36 / A 39”, en Mercedes Brea (dir.), O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 443-58.

Monteagudo, Henrique (2008a): “Ortografía alfonsí? Para a análise grafemática dos testemuños poéticos en galego da segunda metade do século XIII”, en Manuel Ferreiro, Carlos P. Martínez Pereiro e Laura Tato Fontaíña (eds.), A edición da Poesía Trobadoresca en Galiza. A Coruña: Baía, 141-60.

Monteagudo, Henrique (2008b): Letras primeiras. O Foral do Burgo de Caldelas, os primordios da lírica trobadoresca e a emerxencia do galego escrito. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.

Monteagudo, Henrique (2013): “A personalidade histórica do trobador Johan Soayrez Somesso”, en Rosario Álvarez et al. (eds.), Ao sabor do texto : estudos dedicados a Ivo Castro. Santiago de Compostela : Universidade, 421-452.

Monteagudo, Henrique (2014): A nobreza miñota e a lírica trobadoresca na Galicia da primeira metade do século XIII. A personalidade histórica do trobador Johan Soayrez Somesso. Os trobadores Afonso Soarez Sarraça e Estevan Fayan. Noia: Toxosoutos.

Nunes, José Joaquim (1975): Compêndio de gramática histórica portuguesa. Lisboa: Livraria Clássica Editora.

Oliveira, Antonio Resende de (1988): “Do Cancioneiro da Ajuda ao «Livro das Cantigas» do conde D. Pedro. Análise do acrescento à secção das cantigas de amigo de ω ”, Revista de História das Ideias 10, 691-751.

Oliveira, Antonio Resende de (1994): Depois do espectáculo trovadoresco. A estrutura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV. Lisboa: Colibri.

Parkinson, Stephen (1993): “Final nasals in the Galician-Portuguese cancioneiros”, en David MacKenzie e Ian Michael (eds.), Hispanic Linguistic Studies in honor of F. W. Hodcroft. Llangranog: The Dolphin Book Company, 51-62.

Pedro, Susana Tavares (2004): “Análise paleográfica das anotações marginais e finais no Cancioneiro da Ajuda”.

Pena, Xosé Ramón (2004): “A singularidade do Cancioneiro da Ajuda e o ‘desvío’ galego”, en Mercedes Brea (dir.), O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 485-96.

Ramos, Maria Ana (1984): “A transcrição das fiindas no Cancioneiro da Ajuda”, Boletim de Filologia 29, 11-22.

Ramos, Maria Ana (1986): “L’éloquence des blancs dans le Chansonnier d’Ajuda”, Actes du XVII Congrès International de Linguistique et Philologie Romanes. Aixen-Provence : Université de Provence, vol. 8, 215-224.

Ramos, Maria Ana (1988): “Tradições gráficas nos manuscritos ibéricos da lírica galegoportuguesa”, Actes du XVIII Congrès International de Linguistique et Philologie Romanes. Vol. VI. Tübingen: Max Niemeyer, 37-48.

Ramos, Maria Ana (1993): “Rodrigu’Eanes Redondo”, en Giulia Lanciani e Giuseppe Tavani, Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa: Caminho, 579-80.

Ramos, Maria Ana (1994): “O Cancioneiro da Ajuda. História do manuscrito. Descrição e problemas”, en Cancioneiro da Ajuda. Apresentaçao, estudos e índices. Lisboa: Edições Távola Redonda / Instituto Português do Patromónio Arquitectónico e Arqueológico / Biblioteca da Ajuda, 27-47.

Ramos, Maria Ana (1995): “A separação silábica na cópia da poesia lírica galego-portuguesa. Outro indício de antecedentes musicais”, en Cilene da Cunha Pereira e Paulo Roberto Dias Pereira (eds.), Miscelânea de Estudos Linguísticos, Filológicos e Literários in Memoriam Celso Cunha. Rio de Janeiro: Editora Nova Fronteira, 703-719.

Ramos, Maria Ana (2008): O cancioneiro de Ajuda Confecção e escrita. 2 vols. Lisboa: Universidade. Dissertação de doutoramento inédita.

Ramos, Maria Ana (2010): “A intencionalidade e a concretização de um projecto medieval. Problemas editoriais do Cancioneiro da Ajuda”, en Mariña Arbor Aldea e Antonio F. Guiadanes, Estudos de edición crítica e lírica galego-portuguesa. Santiago de Compostela: Universidade, 69-101.

Raynouard, François (1844): Lexique Roman ou dictionnaire de la langue des troubadours. Vol. II. Paris: Chez Silvestre.

Rodríguez Guerra, Alexandre e Xavier Varela Barreiro, (2007): “As grafías no Cancioneiro da Ajuda”, en Ana Isabel Boullón Agrelo (ed.), Na nosa lyngoage galega. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, 473-556.

Ron, Xabier (2004): “O silencio e as marxes do Cancioneiro da Ajuda”, en Mercedes Brea (dir.), O Cancioneiro da Ajuda, cen anos despois. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 641-666.

Ron, Xabier (2005): “Carolina Michaëlis e os trobadores representados no Cancioneiro da Ajuda”, en Mercedes Brea (coord.), 121-88.

Souto Cabo, José António (1994): “Achegas documentais sobre Nun’ Eanes Cerzeo, trovador galego da primeira metade do século XIII”, Studi Provenzali e Galeghi 89/94 .Romanica Vulgaria Quaderni 13-14, 147-76.

Souto Cabo, José António (2011): “Lopo Lias, entre Orzelhão e Compostela”, Diacritica 25/1, 109-134.

Souto Cabo, José António (2012a): “Fernando Pais de Tamalhancos, trovador e cavaleiro”, Revista de Literatura Medieval 24, 231-267.

Souto Cabo, José António (2012b): “En Santiago, seend’albergado en mia pousada. Nótulas trovadorescas compostelanas”, Verba 39, 273-298.

Souto Cabo, José António e Yara Frateschi Vieira (2004): “Para um novo enquadramento histórico-literário de Airas Fernández, dito «Carpancho»”, Revista de Literatura Medieval 16, 221-277.

Souto Cabo, José António e Yara Frateschi Vieira (2006): “Pero Garcia de Ambroa e Pero de Ambroa”, Revista de Literatura Medieval 18, 225-248.

Tavani, Giuseppe (1986): A poesía lírica galego-portuguesa. Vigo: Galaxia.

Tavani, Giuseppe (1998): Ensaios portugueses. Lisboa: Imprensa Nacional / Casa da Moeda.

Vallín, Gema (1996): Las cantigas de Pay Soarez de Taveirós. Alcalá de Henares: Universidad.

Vasconcellos, José Leite de (1928): Opúsculos. Volume II. Dialectologia (Parte I). Coimbra: Universidade.

Vasconcellos, José Leite de (1970): Textos arcaicos. Lisboa: Livraria Clássica Editora.

Víñez Sánchez, Antonia (2004): El trovador Gonçal’Eanes Dovinhal. Santiago de Compostela: Universidade.

Viterbo, Joaquim de Santa Rosa (1965-66): Elucidário das palavras, termos e frases que em Portugal antigamente se usaram e que hoje regularmente se ignoram… 2 vols. Porto / Lisboa: Livraria Civilização.

Williams, Edwin B. (1986): Do latim ao português. Rio de Janeiro: Tempo brasileiro.