Sarmiento visto por Filgueira (1906-1996): o antecedente sarmentiano do Seminario de Estudos Galegos

Downloads

Published

2015-11-20

How to Cite

Álvarez-Lires, M. M. (2015) “Sarmiento visto por Filgueira (1906-1996): o antecedente sarmentiano do Seminario de Estudos Galegos”, Boletín da Real Academia Galega. A Coruña, (376), pp. 219–243. doi: 10.32766/brag.376.470.

Issue

Section

Estudos sobre a figura homenaxeada no Día das Letras Galegas

Authors

  • María M. Álvarez-Lires

DOI:

https://doi.org/10.32766/brag.376.470

Keywords:

Martín Sarmiento, Xosé Filgueira Valverde, Enlightenment, pre-Romanticism, background, Seminario de Estudos Galegos, Museo de Pontevedra, Sarmiento’s legacy

Abstract

This article deals with three issues which are clearly reflected in the writings of Professor Filgueira Valverde. It deals first with his characterization of Sarmiento as an enlightened and pre-Romantic scholar, considered as an invaluable support to Feijoo, and whom Filgueira called an “universal figure of the Enlightenment”, “master of all knowledge, which embarked on the resurgence of Galicia and opened up new avenues for Spanish science”. Secondly, we examine the origins of Filgueira’s interest in the Benedictine friar and, finally, a first approach is made to evaluate the antecedents of the Seminario de Estudos Galegos in Sarmiento and Pontevedra, through a study of the published and unpublished writings of Filgueira. These contributions may constitute a step towards fulfilling other existing studies and can also further develop our knowledge of the presence of Sarmiento in the writings of Filgueira, as a way to continue the legacy of both scholars and to continue the broken timeline. The “resurgence” of the Museo de Pontevedra can be a good opportunity to hope, paraphrasing the own words of Filgueira Valverde, that the concerns of Sarmiento “will be fulfilled in the end”.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Allegue Aguete, Pilar (1993): A Filosofía Ilustrada de Fr. Martín Sarmiento. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Allegue Aguete, Pilar (1997): “Fr. Martín Sarmiento. Sobre a tolerancia ou das relacións entre ética, política e dereito”, en O padre Sarmiento e o seu tempo: Actas do Congreso Internacional do Tricentenario de Fr. Martín Sarmiento (1695-1995. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Universidade, T. 1, 283-303.

Alonso Montero, Xesús (2015a): Xosé Filgueira Valverde. O intelectual, galeguista, o profesor, o investigador. Vigo: Ir Indo Edicións.

Alonso Montero, Xesús (2015b): Xosé Filgueira Valverde. Biografía intelectual. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Álvarez-Lires, María (2000): A ciencia no século XVIII: Fr. Martín Sarmiento (1695- 1772), unha figura paradigmática. Vigo: Universidade.

Álvarez-Lires, María (2002a): Sarmiento: un científico da Segunda Ilustración. Santiago de Compostela: Universidade.

Álvarez-Lires, María (2002b): “A ciencia newtoniana na obra de frei Martín Sarmiento: unha interpretación orixinal”, en Xosé Carlos Valle Pérez (dir.), Frei Martín Sarmiento (1695-1772). Pontevedra: Museo de Pontevedra, 49-64.

Álvarez-Lires, María (2007): “As mulleres galegas, sabias e laboriosas, na obra de Sarmiento (1695-1772)”, en Helena González e M.ª Xesús Lama (eds.), Actas do VII Congreso Internacional de Estudos galegos. Mulleres en Galicia. Sada: Ediciós do Castro, 457-470.

Álvarez Lires, María e José Tojo (2002): “Una figura preclara de la ciencia en España en el Siglo XVIII: Fray Martín Sarmiento”, en Andrée Despy-Meyer (ed.), Institutions and Societies for Teaching, Research and Popularisation. Proceedings of the XXth International Congress of History of Science (Liege, 20-26 July 1997). Vol. XIX. Brepols Publishers: Turnhout.

Costa Rico, Antón (2010): “O Seminario de Estudos Galegos: laboratorio dun plan pedagóxico para Galiza”, Sarmiento 14, 27-49.

Costa Rico, Antón e María Álvarez Lires (eds.) (2002): Fray Martín Sarmiento. La educación de la niñez y de la juventud. Madrid: Biblioteca Nueva.

Filgueira Valverde, Xosé (1947): El Plan de estudios gallegos ideado por el P. Sarmiento. Santiago de Compostela: Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos.

Filgueira Valverde, Xosé (1972a): “El P. Sarmiento en el Museo de Pontevedra”, Cuadernos de Estudios Gallegos XXVII, 74-103.

Filgueira Valverde, Xosé (1972b): “No centenario. O Padre Sarmiento e a fala galega”, Grial 38, 385-393.

Filgueira Valverde, Xosé (1972c): Fray Martín Sarmiento, el último cronista de Indias. Folleto conmemorativo de la Hispanidad, XVI. Pontevedra: Hogar Provincial.

Filgueira Valverde, Xosé (1981a): Ideas y sistema de la historia en Fr. Martín Sarmiento. Madrid: Real Academia de la Historia.

Filgueira Valverde, Xosé (1981b): Hombres que hicieron Galicia: Fray Martín Sarmiento. A Coruña: Grafiga.

Filgueira Valverde, Xosé (1983a): “Feijoo y Sarmiento ante la antigüedad clásica”, en Filgueira 1983b: 9-35.

Filgueira Valverde, Xosé (1983b): Estudios sobre Feijoo y Sarmiento. Cuadernos de la Fundación Pastor, 31. Madrid: Fundación Pastor de Estudios Clásicos.

Filgueira Valverde, Xosé (1989): “La Comisión de Estudios en Galicia”, en Manuel Sánchez Ron (coord.), La Junta para Ampliación de Estudios e investigaciones científicas 80 años después, 1907-1987. Vol. II. Madrid: Centro Superior de Investigaciones Científicas, 103-117.

Filgueira Valverde, Xosé (1994a): Fray Martín Sarmiento (1695-1772). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Filgueira Valverde, Xosé (1994b): Frei Martín Sarmiento e a Galicia do seu tempo. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Filgueira Valverde, Xosé (1994c): “América ante dos ilustrados españoles. Feijoo y Sarmiento”, en II Congreso de Academias Iberoamericanas de la Historia. Madrid: Real Academia de la Historia, 227-247.

Filgueira Valverde, Xosé e María Xesús Fortes Alén (eds.) (1995): Fr. Martín Sarmiento. Epistolario. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.

Filgueira Valverde, Xosé e Sebastián González García-Paz (1934): Dez cursos de traballo (1923-1934). Santiago de Compostela: O Seminario.

Fraga Vázquez, Xosé Antón (2014): “Juan López Suárez”, en Álbum da Ciencia. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. [consulta en febreiro 2016].

Fuentes Alende, Xosé (2011): “Casto Sampedro Folgar e a antropoloxía cultural de Galicia”, en Xosé Carlos Valle Pérez (coord.), X Memorial Filgueira Valverde 2011. Pontevedra: Universidade de Vigo, 39-80. [consulta en febreiro 2016].

González, Xoán Xesús (1928): “Una visita al Seminario de Estudios Gallegos”, Céltiga 74, s.p.

Hankins, Thomas (1988): Ciencia e Ilustración. Madrid: Siglo XXI.

Leonardo Docanto, Francisco J. (2013): Isidro Parga Pondal, Doutor en Cencias. Itinerario investigador. Santiago de Compostela: Universidade. Tese de doutoramento.

Marañón, Gregorio (1934): “Feijoo y Sarmiento”, en Las ideas biológicas del Padre Feijoo. Madrid: Espasa Calpe, 138-147.

Mato, Alfonso (2001): O Seminario de Estudos Galegos, na documentación que garda o Instituto Padre Sarmiento. Sada: Ediciós do Castro.

Pensado Tomé, Xosé Luís (1972): Fr. Martín Sarmiento, testigo de su siglo. Salamanca: Universidad.

Pérez Rodríguez, Uxío (2009): Astronomía, matemáticas e o seu ensino na obra de Fr. Martín Sarmiento (1695-1772). Aplicacións didácticas da Historia das Ciencias e das Técnicas. Vigo: Universidade. Tese de doutoramento.

Real Academia Galega (2015): “Xosé Filgueira Valverde”. [consulta en febrero 2016].

Santos Puerto, José (2008): “Martín Sarmiento, natural de San Juan de Cerdedo”, Sarmiento 12, 9-21.

Sarmiento, Frei Martín (1995): “Carta a su hermano Javier, 1759, julio, 18. Madrid”, en Filgueira/Fortes 1995.

Val, Marga do [pseud. Marga Romero] (2013): “No noventa aniversario do Seminario de Estudos Galegos”, Sermos Galiza 12/X/2013.

Valle Pérez, Xosé Carlos (ed.) (2007): “Xosé Filgueira Valverde, 1906-1996, notas biográficas”, en Xosé Filgueira Valverde: 1906-1996, un século de Galicia. Pontevedra: Museo de Pontevedra.

Valle Pérez, Xosé Carlos (2011): “Casto Sampedro, a Sociedad Arqueológica e a memoria de Pontevedra”, en X Memorial Filgueira Valverde 2011. Pontevedra: Universidade de Vigo. [consulta en febreiro 2016].

Vesteiro, Teodosio (1880): “El Padre Sarmiento” en La Ilustracion Gallega y Asturiana: II, 7, 87-88.

Fontes documentais

Frei Martín Sarmiento

Obra de 660 Pliegos del Reverendísimo P. Maestro Fr. Martín Sarmiento, benedictino, v. 5º y último, que trata de Historia Natural, y de todo género de erudición, con motivo de un papel que parece se había publicado por los abogados de La Coruña contra los Foros y Tierras, que poseen en Galicia los Benedictinos. Y lo escribió en Madrid por los años 1762 y siguientes. Sacada esta copia de su original para el uso de el Excelentísimo Señor Duque de Medina-Sidonia. En Madrid, año 1772. Colección Medina-Sidonia, vol. XVII, Museo de Pontevedra. (1762-1772).

Colección de las Obras del P. Mtro. Sarmiento. Biblioteca Nacional de España. Mss. 20374 ó 20396. Consta de 23 volumes e a copia realizouse no ano 1785 para uso de D. Pedro Francisco Dávila.

Colección de las Obras del P. Sarmiento. Real Academia de la Historia. Mss. 9/1814 ó 9/1825. Consta de 12 volumes, copiados para uso e librería de Dr. D. Juan Franco. de los Heros, no ano 1787.

Catálogo de los Autores, de quienes, yo Fr. Martin Sarmiento, Benedictino, tengo, ad usum, ô todas sus obras, ó parte de ellas, ó algun como suelto, y separado. [1740-1770]. Real Academia de la Historia. Ms. 9/1829.

Demonstración crítico-apologética del Theatro Crítico Universal, que dió a la luz el R.P. M. Fray Benito Gerónimo Feyjóo. Benedictino. Con la cual se hace patente la evidencia, certeza, probabilidad, verisimilitud, elección, exactitud, harmonía, propiedad de sus discursos, noticias, opiniones, conjeturas, autores, citas, expresiones, palabras, que en los tomos I, II, III y en algunas partes del IV y en la Ilustración Apologética, pretendió contradecir el Vulgo, con diferentes Papelones: por no haber entendido hasta ahora la conexión y obvia significación de las voces. Adjunta una defensa de las aprobaciones de la dicha Ilustración. Hácela uno de los aprobantes F. Martín Sarmiento, Benedictino. Lector de Teología Moral en el M. de San Martín de esta Corte. Madrid: Vda. de F. del Hierro, 1732, 2 tomos en 4ª. 2ª edición, Madrid: Herederos, 1749. 3ª edición Madrid: Herederos, 1751. 4ª ed. Madrid, 1757. 5ª, Madrid: Imprenta Real de la Gaceta, 1779. Na presente investigación utilizamos a última das edicións citadas.

Epistolario Fr. Martín Sarmiento. Disposto por Xosé Filgueira Valverde e Mª Xesús Fortes, Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, 1995. Consta de duascentas oito cartas, escritas entre 1732 e 1770, dous anos antes da súa morte. As cartas repártense da seguinte maneira: Familiares: cartas a seu irmán Francisco Javier e a outros familiares. A autoridades e entidades: cartas ao Duque de Medina-Sidonia, a Campomanes, ao Conde de Aranda etc. Eruditas e varias.

Onomástico Etimológico de la lengua gallega (Ms. asinado en 1757). Tui: Tipografía Regional, 1923. Edición e estudo de J. L. Pensado (1999). A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 2 vols.

Xosé Filgueira Valverde

Sobre la creación del Instituto de Estudios Gallegos “Padre Sarmiento”. Manuscrito autógrafo, 1944? Museo de Pontevedra.

O que foi o Seminario de Estudos Galegos. Manuscrito autógrafo, 1973. Museo de Pontevedra.