A xeografía de Galiza con e após Fraguas

Descargas

Publicado

19-12-2019

Cómo citar

Paül Carril, V. (2019) “A xeografía de Galiza con e após Fraguas”, Boletín da Real Academia Galega. A Coruña, (380), pp. 79–104. doi: 10.32766/brag.380.761.

Número

Sección

Estudos sobre a figura homenaxeada no Día das Letras Galegas

Autores/as

  • Valerià Paül Carril

DOI:

https://doi.org/10.32766/brag.380.761

Palabras clave:

Antonio Fraguas, xeografía, Galiza, xeografía rexional, rexión, rural, paisaxe

Resumo

Analizamos tres cuestións centrais presentes na Geografía de Galicia de Antonio Fraguas (1953). Asemade, propomos unha interpretación diacrónica deses aspectos desde 1953 cara adiante, na que subliñamos o rol exercido pola xeografía académica da Universidade compostelá a partir de finais dos anos 60. En primeiro lugar, abordamos as comarcas como escala territorial chave de Fraguas; xeógrafos posteriores reelabóranas en termos distintos, nomeadamente ao redor do proceso de comarcalización oficial culminado en 1996-1997. En segundo lugar, revisamos a relevancia da óptica rural na interpretación do territorio galego por parte de Fraguas e como a xeografía foi transitando paseniño cara a unha maior atención polos espazos urbanos de Galiza. Finalmente, discutimos o papel concedido por Fraguas á paisaxe no seu discurso territorial acerca de Galiza; co paso do tempo, tendeuse a omitir a concepción paisaxística do autor, neste punto e no resto moi debedor de Otero Pedrayo.

Descargas

Os datos de descargas aínda non están dispoñibles.

Citas

Aldrey, José Antonio, Rubén Camilo Lois e José Somoza (2000): “As novas pautas de distribución da poboación en Galicia”, en Xoaquín Fernández Leiceaga (dir.), Avellentamento demográfico e consecuencias socioeconómicas. Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 259-296.

Barreiro Paradela, Luis (1936): Nova xeografía de Galicia pras escolas. Santiago de Compostela: Publicaciones Actuales Gallegas.

Barreiro Quintáns, Daniel, Ramón López Rodríguez e Rubén Camilo Lois (2019): “Las villas gallegas: concepto y realidad”, Ería. Revista cuatrimestral de Geografía XXXIX (3), 329-350.

Bertrand, George (2000): “Le paysage et la géographie: un nouveau rendez-vous”, Treballs de la Societat Catalana de Geografia 50, 57-93.

Blanchard, Raoul (1922): “Une méthode de géographie urbaine”, La vie urbaine 16, 301-319. [Tradución ao catalán: “Un mètode de geografia urbana”, Butlletí del Centre Excursionista de Catalunya 428, 17-35, 1931.

Bouza, Fernando (2009): “Dar Galicia y el gallego a la imprenta. As Galegadas y A História de Galicia de Lobariñas Feijoo, la Verdadera Descripción de Ojea y algunas iniciativas historiográficas de la primera mitad del siglo XVII”, Obradoiro de Historia Moderna 18, 9-44.

Buttimer, Anne (1971): Society and milieu in the french geographic tradition. Chicago: Rand McNally & Company.

Capel, Horacio (1976): “La geografía española tras la Guerra Civil”, Geocrítica. Cuadernos críticos de Geografía Humana 1, 5-36.

Capel, Horacio (1981): Filosofía y ciencia en la Geografía contemporánea. Una introducción a la Geografía. Barcelona: Barcanova.

Carreras Candi, Francesc (dir.) (1928-1936): Geografía general del Reino de Galicia. Barcelona: Alberto Martín, 5 v.

Casas Torres, José Manuel, María Rosario Miralbés e María Pilar de Torres (1976): Galicia. Mapa e índices de localización geográfica de sus parroquias. Santiago de Compostela: Universidade.

Constenla, Xosé (2005): “O Principiño e a Xeografía na Galiza”, Abalar. A Xeografía galega en construción 3, 80-93.

Costas, Xosé-Henrique (2016): Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua e cultura galegas. Vigo: Universidade.

Dantín Cereceda, Juan (1942): Regiones naturales de España. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas / Instituto Juan Sebastián Elcano.

Fernandes, José Alberto Rio (2014): “Muitas vidas tem o centro e vários centros tem a vida de uma cidade”, en Rubén Camilo Lois e Ángel Miramontes (eds.), Reflexiones sobre las ciudades y el sistema urbano en tiempos de crisis. Santiago de Compostela: Grupo de Análise Territorial, 131-146.

Fernández Prieto, Lourenzo (2016): “O atraso: o éxito dun falso mito. Imaxes contra os tópicos do mundo rural e os labregos”, en Isidro Dubert (ed.), Historias da historia de Galicia. Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 357-391.

Fraguas, Antonio (1953): Geografía de Galicia. Santiago de Compostela: Porto y Cía.

Frémont, Armand (1976): La région espace vécu. Paris: Presses Universitaires de France.

García Álvarez, Jacobo (2002): Territorio y nacionalismo. La construcción geográfica de la identidad gallega. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

García Álvarez, Jacobo (2006): “Geografía regional”, en Daniel Hiernaux e Alicia Lindón (dirs.), Tratado de Geografía Humana. Iztapalapa / Rubí: Universidad Autónoma Metropolitana / Anthropos, 25-70.

García Cotarelo, Xosé Antonio, Rubén Víctor Lois e Xesús Fernández Jiménez (1986): A autonomía galega (1846-1981). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

García Pazos, Fernando (coord.) (2009): A parroquia en Galicia. Pasado, presente e futuro. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Guitián, Luis e Rubén Camilo Lois (1996): Actividad humana y cambios recientes en el paisaje. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Hernández Borge, Julio (2009): “Cuarenta años de tesis doctorales de Geografía en la Universidad de Santiago de Compostela (1959-1998)”, Estudios geográficos 60 (237), 727-739.

Hernández Borge, Julio (2017): “El Departamento de Geografía de la Universidad de Santiago de Compostela: 50 años de docencia e investigación (1967-2017)”, Revista de Investigación en Educación 15 (2), 158-168.

Lencioni, Sandra (2009): Região e Geografia. São Paulo: Universidade.

Lois, Rubén Camilo (1992): “La ciudad de Vigo en el centro de los análisis de geografía urbana en Galicia”, Investigaciones geográficas 10, 135-142.

Lois, Rubén Camilo (2004): “Estructura territorial de Galicia”, en Román Rodríguez González (dir.), Os concellos galegos para o século XXI. Análise dunha reestructuración do territorio e do goberno local. Santiago de Compostela: Universidade, v. I, 101-160.

Lois, Rubén Camilo (2009): “La Geografía y el análisis territorial en España: argumentos para la reflexión”, Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles 50, 7-42.

Lois, Rubén Camilo (2015): “Apuntamentos para o estudo xeográfico (nacional) de Galicia”, en Uxío-Breogán Diéguez Cequiel (coord.), Reflexións arredor da Galiza para o debate. Santiago de Compostela: Fundación Moncho Reboiras, 9-35.

Lois, Rubén Camilo e Daniel Pino (coords.) (2015): A Galicia urbana. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Lois, Rubén Camilo e Juan Manuel Trillo (2017): “O fundamento de Galicia como territorio nacional. O labor do Seminario de Estudos Galegos e a figura de Ramón Otero Pedrayo”, en Justo Beramendi et al. (eds.): Repensar Galicia. As Irmandades da Fala. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia / Museo do Pobo Galego, 527-545.

López Sández, María (2008): Paisaxe e nación. A creación discursiva do territorio. Vigo: Galaxia.

López Silvestre, Federico (2004): El discurso del paisaje. Historia cultural de una idea estética en Galicia (1723-1931). Santiago de Compostela: Universidade. Tese de doutoramento.

Máiz, Ramón (1997): A idea de nación. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Miralbés, María Rosario (dir.) (1984): Galicia en su realidad geográfica. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de La Maza.

Miralbés, María Rosario, María Pilar de Torres e Rafael Rodríguez Martínez-Conde (1979): Mapa de límites de las parroquias de Galicia. Santiago de Compostela: Universidade.

Molina, Bartolomé Sagrario de (1550): Deſcripciõ del reyno de Galizia y delas coſas notables… Mondoñedo: Agustín de Paz. [Edición: Descripción del Reino de Galicia. [A Coruña?]: Supervisión y Control, 1998].

Nogué, Joan (1991): Els nacionalismes i el territori. Barcelona: El Llamp.

Ojeda, Juan Francisco (2006): “Paseando por paisajes de Doñana de la mano de algunos de sus creadores contemporáneos”, en Juan Francisco Ojeda, Juan Carlos González Faraco e Antonio López Ontiveros (coords.), Doñana en la cultura contemporánea. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente, 171-204.

Ortega Cantero, Nicolás (2005): “Paisaje, historia y nación (a propósito del Tableau de la géographie de la France, de Paul Vidal de la Blache)”, en Nicolás Ortega Cantero (ed.), Paisaje, memoria histórica e identidad nacional. Madrid / Soria: Universidad Autónoma de Madrid / Fundación Duques de Soria, 9-44.

Otero Pedrayo, Ramón (1926a): Síntese xeográfica de Galicia. A Coruña: Lar.

Otero Pedrayo, Ramón (1926b): Guía de Galicia. Madrid: Espasa-Calpe. [4ª edición: Guía de Galicia. Vigo: Galaxia, 1965].

Otero Pedrayo, Ramón (1928): Paisajes y problemas geográficos de Galicia. Madrid: Compañía Ibero-Americana de Publicaciones.

Otero Pedrayo, Ramón (1955): “Ensaio sobor da paisaxe galega”, en Paisaxe e cultura. Ensaios. Vigo: Galaxia, 11-57.

Otero Varela, Alejandro e Valerià Paül (2018): “The inception of the rural development paradigm in Galicia? The comarcas implemented in the 1990s under scrutiny”, en Valerià Paül, Rubén Camilo Lois, Juan Manuel Trillo e Fiona Haslam McKenzie (eds.), Infinite rural systems in a finite planet: Bridging Gaps towards Sustainability. Santiago de Compostela: Universidade, 439-448.

Otero Varela, Alejandro e Valerià (2020, no prelo): “Geografía y debate comarcal reciente en Galicia: cuatro décadas entre el estudio académico, la intervención política y el análisis crítico”, en Joaquín Farinós (coord.), Desafíos y oportunidades de un mundo en transición. Una interpretación desde la Geografía. Valencia: Tirant Humanidades.

Paasi, Anssi (1986): “The institutionalization of regions: A theoretical framework for understanding the emergence of regions and the constitution of regional identity”, Fennia 164 (1), 105-146.

Paül, Valerià (2010): “¿Aún un espacio para las parroquias en Galicia?”, Ería. Revista cuatrimestral de geografía 83, 343-349.

Paül, Valerià (2015): “Que espazos rurais nun país urbano? Dúas aproximacións xeográficas ao rural galego”, en Lois/Pino 2015: 693-714.

Paül, Valerià (2016): “A Serra da Raia Seca nas geografias regionais galegas, espanholas e ibéricas de começos do século XX: entre montanha inventada e fronteira natural”, en Juan Manuel Trillo e Iva Pires (eds.), Fronteras en la investigación peninsular: temáticas y enfoques contemporáneos = Fronteiras na investigação peninsular: temáticas e abordagens contemporâneas. Santiago de Compostela: Universidade, 197-215.

Paül, Valerià (2017): “A protección das paisaxes naturais galegas”, en Concepción García García e María del Mar García Miraz (coords.), Paisaxe e patrimonio. Un percorrido polo territorio a través do Arquivo de Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 107-145.

Paül, Valerià (2019): “Catro breves hipóteses na interface entre paisaxe e nación en Galicia”, en Juan Manuel Trillo e Rubén Camilo Lois (eds.), Paisaxes nacionais no mundo global. Santiago de Compostela: Grupo de Análise Territorial, 83-109.

Paül, Valerià (2020, no prelo): “Mimbres para repensar la tradición, la profesión y la educación geográficas”, en Joaquín Farinós (coord.), Desafíos y oportunidades de un mundo en transición. Una interpretación desde la Geografía. Valencia: Tirant Humanidades.

Paül, Valerià, Joan Tort e Alexis Sancho (2011): “El marco conceptual de los paisajes de la agricultura”, en Fernando Molinero, Juan Francisco Ojeda e Joan Tort (coords.), Los paisajes agrarios de España. Caracterización, evolución y tipificación. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino, 9-38.

Pérez Alberti, Augusto, Luis Guitián e Pablo Ramil (eds.) (1993): La evolución del paisaje en las montañas del entorno de los caminos jacobeos. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Philo, Chris (2008): “Introduction”, en Chris Philo (ed.), Theory and Methods: Critical essays in Human Geography. Aldershot: Ashgate, XIII-XLIX.

Piñeira, María José e Xosé Manuel Santos (2011): Xeografía de Galicia. Vigo: Edicións Xerais de Galicia.

Precedo, Andrés (1987): Galicia: estructura del territorio y organización comarcal. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Rodríguez González, José María (1918): Nociones de Geografía de Galicia. Santiago de Compostela: El Eco Franciscano.

Rodríguez González, Román (1999): De aldeas a cidades. Urbanismo e xeografía das vilas galegas. Vigo: Ir Indo.

Rubido, Ángel (1891): Galicia: Geografía descriptiva. Santiago de Compostela: Escuela Tipográfica del Hospicio.

Ruiz Olabuénaga, José Ignacio (1999): Metodología de la investigación cualitativa. Bilbao: Universidad de Deusto.

Santos, Xosé Manuel (1999): “Xeografía e nacionalismo en Galicia”, en Professor Joan Vilà Valentí. El seu mestratge en la geografia universitària. Barcelona: Universitat, 1343-1356.

Sarmiento, Martín (1762?): Problema chorográfico para describir a Galicia con un nuevo método. [Edición: “Problema chorográfico para describir a Galicia con un nuevo método”, en Escritos geográficos. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 29-81, 1996].

Sauer, Carl Ortwin (1925): “The morphology of landscape”, University of California Publications in Geography 2 (2), 19-53. [Tradución ao español: “La morfología del paisaje”, Polis 15, 2006.

Soja, Edward William (1989): Postmodern geographies. The reassertion of space in critical social theory. London / New York: Verso.

Solé Sabarís, Lluís (1975): “Sobre el concepte de regió geogràfica i la seva evolució”, en Miscel·lània Pau Vila. Granollers: Montblanc-Martín, 413-477.

Souto, Xosé Manuel (1987): Xeografía Humana. Vigo: Galaxia.

Taylor, Peter (1994): “The State as a container: Territoriality in the modern world system”, Progress in Human Geography 18 (2), 151-162.

Torres, María Pilar de e Rubén Camilo Lois (1999): “Lectura geográfica de los espacios rurales y el mundo campesino en Galicia. Estado de la cuestión”, en Professor Joan Vilà Valentí. El seu mestratge en la geografia universitària. Barcelona: Universitat, 851-863.

Trillo, Juan Manuel e Valerià Paül (2019): “¿Cooperación territorial alrededor de las fronteras interautonómicas? Algunas preguntas provocativas partiendo de la cooperación territorial europea”, en Joaquín Farinós, Juan Francisco Ojeda e Juan Manuel Trillo (eds.), España: geografías para un estado posmoderno. Madrid / Barcelona: Asociación de Geógrafos Españoles / Geocrítica, 269-285.

Unwin, Tim (1992): The Place of Geography. Harlow: Longman.

Valcárcel, Marcos, Manuel Rodríguez Guitián, Antonio Martínez Cortizas e Augusto Pérez Alberti (1993): As paisaxes do camiño francés en Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Vidal de La Blache, Paul (1903): “Tableau de la géographie de la France”, en Ernest Lavisse (ed.), Histoire de France depuis les origines jusqu’à la Révolution. Paris: Hachette, v. I. [Edición: Tableau de la géographie de la France. Paris: La Table Ronde, 1994].

Vilà Valentí, Joan (1982): “Veinticinco siglos de Geografía”, Revista de Geografía Norte Grande 9, 3-10.

Vilà Valentí, Joan (1993): “Tres conceptes de «comarca» a Catalunya (1890-1935)”, en Professor Lluís Casassas. Geografia i territori. Barcelona: Universitat, 143-153.

Vila Vázquez, José Ignacio (2009): “Paisaje, nación y literatura. Una lectura de Paisaxe e nación: A creación discursiva do territorio, por María López Sández”, Documents d’Anàlisi Geogràfica, 55, 171-180.