Boletín da Real Academia Galega

Francisco Fernández del Riego na Real Academia Galega

Víctor Fernández Freixanes — 2024-04-23

Francisco Fernández del Riego ingresou como académico de numero na RAG o 26 de novembro de 1960, aínda que con anterioridade a esta data, xa participaba activamente na renovación da institución traballando pola incorporación de persoeiros comprometidos coa lingua e mesmo co pensamento galeguista. En 1997 asume a presidencia e durante catro anos, ata o 2001, lidera un proxecto de futuro que supón, entre outras iniciativas, a renovación dos estatutos fundacionais. Mais a súa achega máis significativa, acaso a de maior transcendencia para a lingua e a cultura galegas, foi a creación do Día das Letras Galegas. Sesenta anos despois podemos dicir que esta celebración implica a toda a sociedade dentro e fóra de Galicia.

Unha traxectoria ao servizo de Galicia

María Dolores Villanueva Gesteira — 2024-04-23

A figura de Francisco Fernández del Riego está vinculada a un bo número de iniciativas ao longo do século xx. Se nun primeiro momento centrou os seus esforzos na política activa, ben como líder estudantil, ben como membro do Partido Galeguista, logo da guerra e durante a ditadura entendeu que a causa cultural era a fórmula máis factible. Con todo, estivo en dúas ocasións na cadea porque, como el afirmaba, facer cultura galega era naquel momento militar politicamente. O seu compromiso nacionalista mantívose ao longo da súa vida e non só traballou arreo en cada proxecto que emprendeu, tamén ideou iniciativas, formulou propostas e deseñou estratexias a favor da lingua e da cultura galegas.

Lourenzá en del Riego

Manuel Román Ramos — 2024-04-23

Percorrido didáctico sobre a vinculación afectiva e sentimental de Francisco Fernández del Riego con Vilanova de Lourenzá, a vila do seu nacemento, a través dunhas lembranzas tanto de espazos físicos coma de personaxes coetáneos dos anos da súa infancia e adolescencia.

Don Paco, o pícaro que nunca esquenceu

Xosé López González — 2024-04-23

Un percorrido vinculativo de don Paco del Riego con Vilanova de Lourenzá a través da súa infancia argalleira e inesquecible. Un achegamento lúdico á súa figura, reflectido na súa obra escrita, coa vila rural que o viu nacer e que sempre levou no corazón, aló onde for.

Francisco Fernández del Riego na IIª República: anos de formación política e intelectual

Justo Beramendi — 2024-04-23

Análise da formación intelectual e do pensamento político de Francisco Fernández del Riego e descrición das súas actividades dentro do nacionalismo galego de esquerda como propagandista, líder universitario, militante da Asociación Nacionalista de Santiago e do Partido Galeguista e dirixente dos Grupos Ultreya e da Federación de Mocedades Galeguistas durante a Segunda República Española.

Francisco Fernández del Riego, un galeguista republicano na guerra de España

Lourenzo Fernández Prieto — 2024-04-23

A partir do Diario de guerra de Del Riego (2023) faise uha interpretación algo diferente da súa persoa, tendo en conta o que o golpe e a persecución coutou e o que a experiencia da guerra definiu neste estudante brillante, activista político galeguista fundador de organizacións e catedrático que nunca lle deixaron ser. Os verdugos e vencedores agochados na experiencia de Del Riego explican o seu périplo vital, político, profesional e intelectual e a tantos outros vencidos e salvados.

Francisco Fernández del Riego e a fanada reconstrución do Partido Galeguista na clandestinidade

Uxío-Breogán Diéguez Cequiel — 2024-04-23

Coa marcha forzosa ao exilio, na primavera de 1939, dos principais referentes do Partido Galeguista que resistiron ao golpe militar de 1936 e que teimaran en defender a República e as teses do galeguismo político en territorio peninsular, iniciaríase a súa reconstrución en Galiza. Ramón de Valenzuela, Francisco Fernández del Riego, Xaime Isla Couto, Manuel Gómez Román e Ramón Piñeiro serían centrais neste esforzo. Valenzuela, que fora designado no tempo de guerra secretario de organización do PG, promovería a reorganización do partido nacionalista desde 1944 ao saír do cárcere, acompañado de Xosé Velo Mosquera, Mariano Otero Castelao, Dámaso Carrasco e Vicente Bóveda, entre outros. Mais este esforzo tivo un breve percorrido. Francisco Fernández del Riego, Xaime Isla Couto e Manuel Gómez Román, último secretario xeral do PG no tempo republicano, farían unha nova tentativa de restablecer o partido, con Ramón Piñeiro como liberado, que tivo o seu momento álxido no verán de 1945, cando en Coruxo (Vigo) se celebrou unha asemblea de ámbito nacional na que se ratificaría o traballo desenvolvido até o momento e os pasos a seguir de aí en diante. Unha reorganización que daría lugar ao “boletín informativo” Galicia e ao “portavoz do Partido Galeguista” Roteiro.

Apuntamentos sobre Francisco Fernández del Riego, a editorial Galaxia, a revista Grial e a Fundación Penzol

Xosé Manuel Soutullo — 2024-04-23

Francisco Fernández del Riego tivo un papel sobranceiro en tres feitos de especial importancia para a cultura galega da segunda metade do século xx que ocorreron hai agora sesenta anos, en 1963: a institución do Día das Letras Galegas, a publicación do primeiro número de Grial. Revista Galega de Cultura e a creación da Fundación Penzol. Estas dúas últimas iniciativas naceron ao abeiro da editorial Galaxia, fundada en 1950 por un grupo de persoas vinculadas, na súa maior parte, ao Partido Galeguista.

Abórdase o seu papel na editora, da que foi fundador, o seu primeiro secretario do Consello de Administración e director-xerente; na revista Grial, que codirixiu con Ramón Piñeiro durante vinte e cinco anos —cen números, de 1963 a 1988—, e da súa dirección durante corenta e sete anos da Biblioteca da Fundación Penzol, ata finais de 2009, apenas dez meses antes do seu falecemento en novembro de 2010.

"Vin e loitei. Son un home!"

Camiño Noia Campos — 2024-04-23

Percorrido existencial de Francisco Fernández del Riego na cidade de Vigo filtrado pola percepción de alguén que conversou con el en andainas e sobremesas e participou en diferentes actividades nas que el era o protagonista. Bosquéxanse os traballos realizados antes da creación da editorial Galaxia e as relacións que estableceu Del Riego na cidade con antigos militantes galeguistas, empresarios de pesca, xente da cultura e artistas plásticos. Recórdanse as actividades políticas que emprendeu e nas que colaborou: o intento de reconstrución do PG e a formación dun comité da UIL que lle custou a cadea e, xa na Transición, a participación na fundación do PSG. Dedícanse uns parágrafos á tarefa anual de presidente da mesa de negociación dos convenios de Citroën entre 1980 e 1990. Remata o artigo con algunhas mostras de escritores que o consideran un mestre de quen aprenderon historia e literatura galegas.

A hidra tricéfala de Galaxia: o equipo de Francisco Fernández del Riego, Xaime Isla e Ramón Piñeiro

Xosé Luís Pastoriza Rozas — 2024-04-23

A editorial Galaxia e o labor do seu equipo humano durante o franquismo pode analizarse desde múltiples perspectivas. Mais Xaime Isla sempre insistía en que se debía prestar unha atención especial á súa organización colectiva como equipo, unha teima que reflectiu con asisada creatividade en data indeterminada na súa caracterización caricaturesca de Piñeiro, Del Riego e el mesmo como unha hidra de tres cabezas. A análise das dinámicas positivas, nutritivas e produtivas deste traballo en equipo permitirían explicar a supervivencia histórica da editorial e o seu proxecto político-cultural, así como o triunfo do galeguismo en canto cultura política da Galicia autonómica e democrática. Porque a editorial Galaxia e o seu grupo humano constituíuse e desenvolveuse como un exemplar equipo de alto rendemento motivado e inspirado por unha épica de rebeldía, resistencia, reconquista, entusiasmo e fidelidade ao ideal galeguista e ás súas sete misións. Un compromiso rexo e insubornable que permitiu a continuidade do proxecto Galaxia malia os conflitos, disidencias, porfías e retesías que nunca comprometeron a irmandade e o espírito de fraternal camaradería ao servizo dunha causa común: construír Galicia.

Francisco Fernández del Riego, Álvaro Cunqueiro e Ricardo Carballo Calero, en rede

Dolores Vilavedra — 2024-04-23

A análise de varios epistolarios que mantiveron conectado Del Riego con diversas amizades galeguistas na posguerra (nomeadamente con Cunqueiro e Carballo Calero mais non só) revela algunhas características singulares das redes colaborativas do galeguismo cultural. De carácter interxeracional, sustentadas en vencellos amicais e articuladas a partir da asunción dos principios de disciplina e lealdade, as devanditas redes poñen de manifesto a asunción dos roles que a cada quen se lle adxudicaban no grupo; no caso de Del Riego, os epistolarios permiten constatar a súa polifacecia pero tamén como desenvolveu o liderado executivo do proxecto Galaxia. Por último, un aspecto de interese non menor destes corpus radica na perspectiva que nos ofrecen sobre a construción dos vínculos afectivos e a manifestación de emocións e sentimentos nas masculinidades da época.

Así, este traballo pon de manifesto a utilidade dos epistolarios como conxuntos documentais operativos moito máis alá de dinámicas privadas e bidireccionais. Ademais, nos casos que aquí se analizan, demóstrase a súa funcionalidade estrutural na construción dunha rede rizomática de relacións que permitiu o desenvolvemento na posguerra dunha cultura galeguista vizosa e diversa, na que Del Riego desempeñou unha función nodal.

Francisco Fernández del Riego, editor na resistencia ao franquismo

Xosé Manuel Dasilva — 2024-04-23

Neste artigo examínase a actividade editorial de Francisco Fernández del Riego no contexto adverso do período franquista. Distínguense tres vertentes nesta parte significativa da súa biografía: 1º) o labor de editor literario, deseñando volumes colectivos e individuais como Escolma de poesía galega IV. Os contemporáneos (1955) e Obra completa (1959), de Ramón Cabanillas, entre outros; 2º) o labor de promotor editorial, impulsando a creación de obras fundamentais como Á lus do candil. Contos a carón do lume (1953), de Ánxel Fole, Merlín e familia (1955), de Álvaro Cunqueiro, Nimbos (1961), de Xosé M.ª Díaz Castro, Leria (1961), de Vicente Risco, ou Longa noite de pedra (1962), de Celso Emilio Ferreiro; e 3º) o labor de produtor editorial, axudando a que se publicasen libros tamén relevantes, tras superar as dificultades da censura, como A esmorga (1955, 1970) e Xente ao lonxe (1972), de Eduardo Blanco Amor, ou Vento ferido (1967), de Carlos Casares. Tras a análise dos títulos referidos, os cales viron a luz polo ímpeto de Fernández del Riego, enuméranse as principais virtudes do seu traballo como editor, entre as que destacan o compromiso, a laboriosidade, a perseveranza, a audacia e a xenerosidade.

"Querido e ademirado irmán". Francisco Fernández del Riego e Ramón Otero Pedrayo, máis de corenta anos de fraternal intercambio epistolar (1934-1975)

Patricia Arias Chachero — 2024-04-23

As case 500 cartas cruzadas entre Francisco Fernández del Riego (1913-2010) e Ramón Otero Pedrayo (1888-1976) ao longo de máis de corenta anos demostran que entre eles existiu unha amizade íntima. Traballaron xuntos nas principais empresas literarias de posguerra e estiveron sempre pendentes un do outro. Nestas cartas intercambian todo tipo de información sobre os seus traballos intelectuais e as súas vidas.

Manuel Rodrigues Lapa, Francisco Fernández del Riego e a edición das Cantigas d'escarnho e maldizer

Henrique Monteagudo — 2024-04-23

O artigo trata do proceso de elaboración e produción editorial da obra Cantigas d’escarnho e maldizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses (1965), do filólogo portugués Manuel Rodrigues Lapa, publicada por Galaxia. Saliéntase o papel do polígrafo galeguista Francisco Fernández del Riego neste proceso, testemuñado na correspondencia que lle enviou o primeiro a partir de 1950. A iniciativa de edición da obra aparece enmarcada nas relacións do filólogo portugués co galeguismo, en especial, co grupo nucleado arredor da editorial.

Fernández del Riego, cónsul da diáspora galega (1945-1960)

Ramón Villares — 2024-04-23

Este artigo trata das relacións mantidas por Fernández del Riego coas entidades societarias galegas da emigración e cos núcleos de exiliados republicanos chegados despois de 1936, que en conxunto formaban a diáspora galega na América. O labor de Del Riego foi epistolar e tamén xornalístico, dado que colaborou de modo regular en revistas como Galicia do Centro Galego ou Galicia Emigrante, dirixida por Luis Seoane, informando regularmente das actividades culturais que se facían en Galicia e, de modo especial, da editorial Galaxia da que formaba parte.

Como un eficaz mediador, Del Riego exerceu en Galicia unha especie de “consulado” para a xestión de todo canto se relacionaba cos emigrados e cos exiliados en materia cultural e mesmo política. Alén diso, desempeñou unha representación en Galicia do Centro Galego porteño e xestionou o mecenado que aquela institución exercía en apoio do mundo cultural galego, desde edicións de libros, organización de certames literarios ou viaxes de intelectuais a América (Xornadas Patrióticas), nas que el mesmo participou.

Coma nos tempos da emigración masiva a América, Del Riego foi capaz de integrar as dúas beiras do Atlántico e manter aceso o lume do galeguismo cultural, malia as disensións políticas que comezaron a abrollar a finais dos cincuenta.

O epistolario Francisco Fernández del Riego - Luis Seoane: diálogo entre o exilio interior e o exilio exterior (coa "pantasma do comunismo" aló no fondo)

Xesús Alonso Montero — 2024-04-23

A análise do epistolario cruzado entre Luis Seoane e Francisco Fernández del Riego permite abordar feitos relevantes para esclarecer as relacións entre os galeguistas de aquén e de alén mar. O presente estudo céntrase en dous deles moi presentes nas cartas escritas entre 1955 e 1960: o Primeiro Congreso da Emigración Galega (xullo de 1956) e as viaxes de Antonio Baltar a Galicia a finais de 1956 e comezos de 1957. As cartas de Seoane dirixidas a Del Riego son moi críticas co Congreso organizado polo grupo galeguista de Buenos Aires co que a fratria de Galaxia tiña boa relación. Esta estivo de acordo desde o principio coa idea e coa realización deste Congreso, vencellada como estaba cos membros do Consello de Galiza polo seu “anticomunismo”.

O segundo episodio sucede a fins de 1956, cando Antonio Baltar viaxa a Galicia co obxectivo esencial de dialogar coa xente preocupada, desde as premisas non franquistas, pola cultura do país. Nesa primeira visita, Antonio Baltar entrevístase con Del Riego. Cinco meses despois, volve coa intención de reunirse cos homes de Galaxia. Seoane recolle nas súas cartas o malestar provocado pola falta de atención que recibiu Antonio Baltar, críticas que suscitaron unhas duras páxinas de Ramón Piñeiro.

Nunha terceira parte deste traballo, faise un percorrido polo epistolario para recoller noticias sobre os seis libros “americanos” de Francisco Fernández del Riego, algún deles aínda inédito.

Francisco Fernández del Riego e a xente de Galicia Emigrante: historia dunha disensión produtiva

Pablo García Martínez — 2024-04-23

Este artigo analiza a relación entre, por unha banda, Francisco Fernández del Riego e o grupo Galaxia e, pola outra, o grupo de galeguistas republicanos de esquerdas que se artellou en Buenos Aires, durante a segunda metade dos anos 50, á volta da revista Galicia Emigrante, dirixida por Luis Seoane. Sobre a base construída por un arquivo feito de textos xornalísticos, correspondencia e informes políticos, o texto conecta as tensións constitutivas do campo cultural galego transatlántico co contexto global das loitas pola hexemonía cultural durante a guerra fría.

Francisco Fernández del Riego memorialista

Ramón Nicolás — 2024-04-23

No presente relatorio revísanse, en primeiro lugar, as publicacións que Fernández del Riego realizou sobre o motivo do memorialismo e, en segundo lugar, infórmase e descríbese a existencia de diverso material documental inédito, desde breves notas descritivas que agrupamos baixo a epígrafe “notas autobiográficas”, até dúas novelas non publicadas: Anguria nas brétemas e outro exercicio en prosa que titulamos, provisoriamente, Nucho Solovio.

De Trasalba a Lourenzá: a paisaxe na obra de Francisco Fernández del Riego

María López Sández — 2024-04-23

Como ensaísta e crítico literario, como creador e viaxeiro, Francisco Fernández del Riego puxo a paisaxe no centro da súa obra, trazando unha continuidade entre a xeración Nós e a dos 50 á que el pertenceu, e que ocupou un lugar sobranceiro no ensaísmo sobre a paisaxe en Galicia. A carón de ensaios de compañeiros de xeración como “Abrente e solpor da paisaxe”, de Celestino Fernández de la Vega, Del Riego legounos en “Panorámica da nosa paisaxe literaria”, asinado como Salvador Lorenzana (1955), unha visión transversal da literatura galega desde a perspectiva específica do tratamento da paisaxe. Neste achegamento é axiña perceptible un nesgo cara á sensorialidade que transcende o visual e unha atención moi especial cara ao elemento animal na paisaxe. En coherencia con esta perspectiva crítica, na propia produción literaria, como en O cego de Pumardedón, Del Riego opta, nunha novela na que a recreación da contorna e do espazo resulta central, por un protagonista cego, para así pór o foco sobre os outros sentidos. De xeito transversal ás súas diversas facetas é posible identificar un modo persoal e moi específico de achegamento ao territorio e á paisaxe que nos propoñemos explorar nas seguintes páxinas.

Vida oficial da RAG

Real Academia Galega — 2024-04-23

Perdón polas manchas desta páxina

Berta Dávila — 2024-04-23

Escribir unha novela significa sempre tomar partido, ocupar un lugar. Sobre o lugar desde o que se escribe, sobre as condicións de posibilidade desa escritura e sobre como esta se constrúe en diálogo co tempo e con outras voces falan estas notas.

Os lugares e as conversas

Brais Lamela — 2024-04-23

Voces da narrativa foi unha oportunidade para reflexionar sobre dous eixos do proceso da escritura: os lugares que ocupamos, físicos ou metafóricos, e as conversas, as voces que gardamos dentro, eses diálogos secretos que animan unha obra literaria e que poucas veces se fan explícitos. Mais a literatura non é soamente memoria, senón tamén creación e imaxinación, unha sorte de bricolaxe na que se acumulan capas que pertencen a distintos mundos, reais ou imaxinados.

Procesos de creación entre a literatura e o xornalismo

Alberto Ramos — 2024-04-23

As canles polas que transitan o xornalismo e a literatura comparten transvases, como é ben sabido, dende a aparición mesma das primeiras publicacións de carácter informativa. Constitúen dúas esferas que, ademais de apostar pola hibridación ou pola mestizaxe, tenden a se contaminar tanto en recursos coma en medios, fórmulas, formatos ou obxectivos. Os procesos de creación literaria enléanse do nobelo, por momentos confuso, que se constitúe cos fíos de dous oficios ás veces complementarios e ás veces coincidentes, malia que en moitos casos e nun estrito senso deberan ser incluso antagónicos. Consideracións desta natureza conflúen de forma recorrente nos autores e nas autoras nas que converxen ou converxeron estas dúas actividades. Na xornada Voces da narrativa: diálogos entre novas voces das letras galegas, organizada pola Real Academia Galega en novembro de 2023, abordouse este aspecto a través da experiencia creativa do autor das seguintes páxinas.

Saír da seda

Sica Romero — 2024-04-23

Unha historia sobre o achegamento á literatura durante a nenez e da creación de mundos imaxinarios ata reparar no poder e nas posibilidades da palabra escrita.

Poética dun debut literario

Cecilia F. Santomé — 2024-04-23

A primeira novela —primeira e única ou primeira de tantas— posúe unha transcendencia maior aínda, se cadra, que a que se lle presupón en tanto que carta de presentación de quen a escribe. Pois non só constitúe un laboratorio de probas no que se manexan recursos e discursos coa intuición de quen camiña por un corredor en penumbra cara a un verme de luz que chispea ao lonxe, senón tamén unha proba en si mesma. Da materialidade da intención literaria, da capacidade de cultivar un sentido. Da posibilidade.

Volver a ela ten algo de reparador e de reivindicativo. A distancia —temporal e creativa— concede o acougo necesario para analizar motivos e intencións dese texto iniciático, libre xa da sombra da recepción. Velaquí unha aproximación ao nacemento de Quérote. Eu tampouco. Coma quen di, á miña chegada á escritura.

Del Riego: joie de vivre e pensamento útil

Margarita Ledo Andión — 2024-04-23

O devir da paisaxe na mirada de Fernández del Riego

Francisco Díaz-Fierros Viqueira — 2024-04-23

Tres horas na vida de Francisco Fernández del Riego, en Vigo, o 18 de outubro de 1949: o encontro (semiclandestino) dun intelectual no exilio interior, Fernández del Riego, co seu camarada, Luis Seoane, do exilio exterior, trece anos e catro meses despois de que fosen separados polas consecuencias da sublevación militar do 18 de xullo do 1936

Xesús Alonso Montero — 2024-04-23