Boletín da Real Academia Galega

A escrita e as súas metamorfoses

Eva Veiga — 2025-03-10

A obra de Luísa Villalta —que non se pode entender sen o seu entrelazado coa música— é un desexo permanente de experiencia e aprendizaxe, un espazo de transformación non só de si propia, senón tamén da sociedade e do mundo. Un decurso ético e estético que vai do eu ao nós para ser suxeito en plenitude, a facer parte activa dunha totalidade mellorable, a contribuír —como fai a fotosíntese— a una vida de certo creativa. Pois, non en balde, a creación villaltiana, que comeza coa reflexión musical que nunca abandona, vai respirar nos distintos xéneros: poesía, teatro, ensaio, novela, tradución, relato e artigo xornalístico, se ben á maneira de vasos comunicantes. Formas diversas, e ecoantes, para abordar e expresar a ilimitada complexidade do ser humano e do mundo que habita, sempre dende unha irrenunciable racionalidade que o ritmo do corazón modula. Así, coidamos, é na lectura de toda a súa produción escrita onde podemos enxergar non só a coherencia e fecundidade do seu pensamento, senón o sentido pleno dunha evolución na que unhas obras nacen das outras e se relacionan nun diálogo incesante, tamén para nós lectoras / lectores.

O recurso da música na obra de Luísa Villalta

Paulino Pereiro Martínez — 2025-03-10

A influencia da música na obra literaria de Luísa non é superficial. Foxe do lugar común, preciosista, reservado a unha sonoridade léxica; foxe dos campos semánticos habituais en moitas das estéticas románticas e modernistas que a precederon. Antes ben, desde o primeiro momento resulta evidente o seu interese por relacionar en profundidade música e literatura, por buscar esencias que mesturaría maxistralmente para obter o perfume desexado. E iso, precisamente, é o que a converte nunha poetisa profunda, intensa, persoal e orixinal. En definitiva, podemos cualificar a Luísa Villalta como poeta da música.

Xa pasou o día. Pensar Luísa Villalta despois das letras

María Xesús Nogueira Pereira — 2025-03-10

O presente traballo parte dunhas palabras de Luísa Villalta sobre as Letras Galegas dedicadas a Antón Avilés de Taramancos para reflexionar sobre as características inherentes á celebración da efeméride, así como a aquelas que afectaron en particular á autora homenaxeada. Logo de facer un balance sobre as publicacións aparecidas ao longo destes meses, e identificar anomalías que impediron unha maior difusión da obra da escritora, expóñense algunhas ideas para pensar Luísa Villalta de aquí en diante e facer fronte á desmemoria na que caen moitas voces despois da homenaxe.

Densidade leve sobre as formas breves de pensamento de Luísa Villalta

Luciano Rodríguez Gómez — 2025-03-10

A densidade leve das Formas breves de pensamento —aforismos, haikus, poemas da Sibila xunto cos dous Compendium Musices (1994 e 1999)— representan a concepción máis redonda e vizosa da expresión artística, persoal e social da autora, sendo o substrato da súa multixenérica creación literaria: poesía, narrativa, pezas teatrais, ensaios e columnas de opinión.

"Mírome e son ti" Luísa Villalta e as lectoras do porvir

Rexina Rodríguez Vega — 2025-03-10

Tanto Luísa Villalta coma Xela Arias ocupan unha posición marxinal no panorama literario do seu tempo. Se para Xela é a súa reflexión sobre o corpo e a súa subversiva sintaxe a que a condena a posicións minorizadas no campo cultural daquel tempo, para Villalta é a faceta reflexiva, a compoñente abstracta e de fondo substrato filosófico, a que é, veladamente, rexeitada. Fronte á dimensión que desestabiliza a identidade en Xela, no caso de Luísa hai unha posición metapoética, reflexiva, que leva a unha mirada racional. Esa autoconciencia extrema opón ao que podería definirse como o “mírome e non son eu” de Xela Arias, o “Eu mesma me vin mirarme a min que me miraba” de Luísa Villalta.

Con todo, será a súa obra póstuma Papagaio a que supoña un salto, un cambio de rumbo, de voz, o que a fará quizais a máis contemporánea das súas obras, a que máis resoa e golpea no presente. Esa viraxe anuncia por fin a asunción de que as marcas de xénero existen, malia o seu empeño anterior, desde o feminismo da igualdade, en obvialo. Agora a conciencia plena do corpo aparece, o corpo como material de construción, como creador dunha identidade subalterna. Diríase que Villalta pasa de “ver mirarse a ela que se miraba”, ao “Mírome e son ti”, unha maneira de fundirse que ao tempo que denuncia a violencia estrutural ensina o camiño da esperanza as lectoras do porvir.

A narrativa de Luísa Villalta: un relato de compromiso e innovación

Inma Otero Varela — 2025-03-10

A narrativa de Luísa Villalta, como o resto da súa obra, está gravada por tres propiedades fundamentais: o compromiso, a reflexión e a innovación formal. O primeiro compromiso establéceo co pensamento crítico como ferramenta que lle serve para afondar na sociedade galega de finais do xx. Os desafíos da identidade galega na xeira do capitalismo tardío, a despersonalización que se deriva das dinámicas económicas postindustriais, o feminismo, o ecoloxismo ou o papel da arte vertebran os relatos desde a perspectiva ampla e racional que proporciona unha vasta bagaxe cultural.

É precisamente esta erudición sobre a produción intelectual da época a que permite que coñeza ben os trazos da narrativa experimental de factura posmoderna. Así, leva á práctica a hibridación, o cuestionamento da linealidade temporal, a exploración sobre os límites entre sono e vixilia ou ficción e realidade, o perspectivismo e a preferencia por voces narradoras pouco convencionais. Para alén disto, aposta por personaxes femininas que contraveñen todos os lugares comúns. As protagonistas, coma ela, emerxen das inscricións que teñen a ver coa introspección, o xuízo e o degoiro de coñecer.

Catálogo de mulleres no teatro de Luísa Villalta

Henrique Rabuñal — 2025-03-10

O presente traballo evoca as múltiples actividades de Luísa Villalta relacionadas co teatro galego e centra a súa atención no catálogo de mulleres que agroman na súa literatura dramática. Unhas mulleres que conquistan con esforzo a súa dignidade e a súa liberdade opóndose a toda forma de discriminación.

O poema Villalta: todo en sol

Chus Pato — 2025-03-10

Luísa Villalta desde o seu primeiro libro ata o derradeiro tratou de atopar un poema que recobrase a unidade perdida entre a música e a palabra. Foi consciente de que o sol perdido debía ser transmutado en sol sonoro. Faino en dous pasos. O primeiro consiste en lograr escribir un soneto que, lonxe de reproducir as normas clásicas da metáfora, asuma como propia a disonancia; deste xeito une a métrica clásica cos postulados das vangardas históricas e crea un poema posterior tanto ao clasicismo como ao das vangardas históricas.

A este intento súmolle o que considero definitivo e trátase de unir unha sinfonía co poema escrito en prosa. Teño para min que o derradeiro movemento desta Música reservada, “Poema cíclico para soprano e cuarteto de corda”, estruturado coma unha sinfonía e escrito en prosa, é a peza decisiva do futuro ou do carácter Villalta. O resultado será en adiante a suma dos seus libros.

Luísa Villalta, palabra e fuga

Tamara Andrés — 2025-03-10

Este texto metaforiza a produción poética de Villalta nunha travesía en catro tempos sobre as ondas e sintetiza a palabra villaltiana coma se do contido dun diario de a bordo se tratase. Na poética villaltiana, palabra e vida non se poden comprender desde a escisión, pois a escrita da coruñesa traduce o xeito no que contemplaba, aprehendía e arelaba o mundo. Ao longo da travesía, Luísa Villalta exerce de guía, lanza interrogantes, reflexiona sobre o propio desprazamento e acaba abocando no mar. Logo do salto, a propia travesía devén folla de ruta e legado.

Luísa Villalta, poeta da cidade

Xosé María Álvarez Cáccamo — 2025-03-10

Entre os libros dedicados á exploración poética do ser e o sentido da Cidade sobrancea a grande altura En concreto (2004) de Luísa Villalta, unha contribución decisiva ao curso da nosa historia literaria de todos os tempos.

Leo En concreto como crónica dunha viaxe iniciática, a realizada pola poeta protagonista a través das rúas e prazas da Cidade, entidade abstracta e arquetípica cuxo referente é A Coruña, nomeada exclusivamente por medio dun breve conxunto de topónimos. A viaxeira camiña en procura do coñecemento das claves da Cidade antropomórfica, con cuxo corpo se funde en prodixioso acto de consubstanciación mentres vai experimentando o proceso da súa propia metamorfose interior.

A inquisitiva exploración, realizada con versátil e complexa óptica plural —existencial, antropolóxica, sociolóxica, política e simbólica— persegue tamén a análise dos comportamentos do colectivo cidadán, maiormente sumido na pasividade e no conformismo.

A experiencia iniciática desenvolta nos poemas de En concreto produciu un importante efecto de transformación do suxeito protagonista. Tamén a Cidade e os seus habitantes —malia a frecuente declaración crítica de decepción e desánimo— resultaron transformados como resultado da vixiante posición interpretativa adoptada no libro, fundamental logro da alta intelixencia creativa de Luísa Villalta.

O ensaio de Luísa Villalta: de como o discurso teórico acodeen auxilio do vivido

María Pilar García Negro — 2025-03-10

Este relatorio quer demostrar a competencia de Luísa Villalta no xénero ensaístico. Certifican este aserto os seus ensaios en libro, artigos, traducións... e, de xeito particular, a súa maxistral indagación arredor do binomio poesía-música. Este discurso teórico é congruente co resto da súa produción literaria en todos os xéneros, o que determina a existencia dun corpus letrado profundamente unitario e coherente.

“Múltiplo eu” (a cidade hetereoxénea de Luísa Villalta)

Teresa Seara — 2025-03-10

A partir da súa segunda obra, Luísa Villalta comeza a construír o nós, un vínculo que só ten sentido no contorno urbano que explora, sobre todo en En concreto, desde múltiples e complementarios puntos de vista. Así aparecen na súa obra seis arquetipos que atenden á relación bilateral dos habitantes con este espazo (a cidade compacta e a cidade erma de si mesma), á súa orixe mítica (a cidade antiga), á denuncia dos asasinatos franquistas (a cidade do alén nós), ao compromiso solidario coas prostitutas do Papagaio (a cidade muller) e á identificación íntima entre a voz poética e a metrópole (a cidade eu), ese “múltiplo eu” que conforma o verdadeiro substrato do ser.

A canción do mar do Orzán

Xurxo Souto — 2025-03-10

Tras unha longa viaxe, física e interior, tras un proceso de ruptura co aprendido e de reconstrución persoal, Luísa Villalta atopa a súa música, o lugar onde vibra en plenitude o seu propio ser. E este lugar é a súa cidade, A Coruña, esa parte do mundo onde sempre está a soar a canción do mar do Orzán.

A súa obra En concreto (2004) sitúase dentro da corrente da “lírica cósmica” (non é a poeta quen describe a cidade, é o propio cosmos que a rodea quen define o seu ser). Unha corrente poética na que tamén podemos situar (cadaquén con cadansúa música) autores tan destacados como Manuel María ou Uxío Novoneyra.

A cidade poética de Luísa Villalta. Haberá poesía en que salvarse?

Miguel Anxo Fernán Vello — 2025-03-10

Luísa Villalta, dona dun eu poético e dun eu existencial, acabará por converter a cidade da Coruña, en toda a súa extensión, real e metafórica, en tema da súa lírica, sendo ademais que o alegórico figurativo, e o simbólico, pasarán a formar parte, en progresión ineludíbel, do ser da poeta e do ser da cidade. Antes de que isto acontecese en Ruído (1995) e sobre todo en En concreto (2004), a autora xa enfía no seu primeiro poemario, Música reservada (1991), un poema de delicada beleza que establece por primeira vez na súa obra poética un diálogo íntimo entre a poeta e o entorno urbano próximo, neste caso, Santiago de Compostela.

Vida oficial da RAG

Real Academia Galega — 2025-03-10

A cen anos de Ronsel. historia e intrahistoria dunha revista luguesa

Álvaro Varela Suanzes-Carpegna — 2025-03-10

O presente traballo pretende recordar a revista Ronsel, ao cumprirse 100 anos da súa publicación, e por dispoñer de valiosas informacións nunca antes publicadas sobre a súa historia. Trátase de informacións proporcionadas, hai xa cincuenta anos, por destacadas persoas do mundo da cultura galega daquel tempo, moi particularmente por varios membros do equipo da publicación, como o seu fundador e director, Evaristo Correa Calderón, que fornecen o coñecemento da intrahistoria de Ronsel.

Acometemos este artigo intentando valorar e contextualizar a publicación dentro do renacer cultural, ideolóxico e político da Galicia dos anos xx, así como analizando a súa vinculación coa eclosión editorial e artística xurdida en Europa e América no primeiro cuarto dese século, na que as revistas xogaron un papel decisivo. Con Ronsel, irmá menor da coruñesa Alfar, Galicia situouse dentro das coordenadas internacionais da modernidade.

Ángel Cerrato Álvarez: o compromiso e a galeguidade dun etnógrafo senlleiro

Alexandre Rodríguez Guerra — 2025-03-10

Nesta contribución estúdase a traxectoria e a obra dun etnógrafo e historiador, Ángel Cerrato Álvarez, de nacenza vallisoletana e de galeguidade entregada e comprometida. Alén do seu perfil biobibliográfico, investíganse as súas obras principais, sobre todo as monografías centradas na realidade limiá, e fornécense as chaves que permiten interpretar o seu compromiso vital e profesional, cun activismo sen complexos e cunha metodoloxía, rigorosamente científica, que callou nun excelso traballo de campo. En todas as súas publicacións fala directamente o pobo e esta sabedoría popular transmítese con paixón, precisión e amor a partes iguais. Tanto por calidade coma por fondura e diversidade, a investigación etnográfica de Cerrato Álvarez constitúe por méritos propios unha obra de consulta obrigatoria.

Nélida Piñon: a força do destino

Karla Vasconcelos da Silva — 2025-03-10

A Nélida Piñon narradora comezou a facerse no Brasil, a través dos contos coa que a alimentaba a nai, herdeira da mellor tradición oral galega. Aos catorce anos era xa unha lectora voraz, orientada pola súa profesora de grego no colexio alemán onde estudou. A autora desvela neste traballo algunhas das confesións que Nélida Piñon deixou plasmadas no inédito arquivo persoal que custodia, así como outras cuestións arredor dos libros e da vida da narradora, da súa rede de amizades e do vínculo con Galicia dende distintas perspectivas.

Nélida Piñon, a escultora das palavras

Antonio Maura Barandiarán — 2025-03-10

Dentro do extraordinário elenco de escritoras que se destacaram na literatura brasileira, a figura de Nélida Piñon brilha pela versatilidade e profundidade de suas abordagens narrativas. Obras como A República dos Sonhos são marcos no romance brasileiro do século XX e, aliás, é um hino à emigração galega no Brasil. São lembradas esta e outras obras da autora brasileira, bem como sua biblioteca pessoal que foi doada ao Instituto Cervantes em 2011.

Nélida do meu corazón

Alfonso Armada — 2025-03-10

O que sei de Nélida Piñon a través de lembranzas persoais, unha longa entrevista que lle fixen para o xornal onde daquela traballaba, o ABC, que despois formou parte do libro El arte de la entrevista. De David Bowie a Adam Zagajewski, publicado pola editorial Turner, e unha análise pormenorizada do seu xornalismo ao través dos artigos que durante preto de dous anos escribiu para ABC Cultural cando eu era o seu director.

Sobre Nélida Piñon

Víctor Fernández Freixanes — 2025-03-10

A república dos soños é a gran novela da emigración galega, e un dos capítulos máis grandiosos da verdadeira épica de Galicia: a forza dun pobo que, malia os cataclismos da historia, soubo manter viva a memoria e a tradición. A grande achega de Nélida Piñon ás literaturas galega e brasileira consiste na ensamblaxe de dous mundos, que son raíz e tradición: o mundo grandioso e exuberante do Brasil e a tradición íntima, case doméstica, secreta, pero non menos decisiva, das raíces galegas.

A escritura vence a morte: Nélida Piñon

Marilar Aleixandre — 2025-03-10

A través da metáfora de Sherezade, que vence a morte noite tras noite co poder das súas historias, trázase un percorrido pola escritura de Nélida Piñon, en particular polos textos nos que dá voz ás mulleres, condenadas “á memoria clandestina”. Como na historia de Sherezade, a escritura de Nélida, a imaxinación, derrota a morte: a súa voz, os seus libros son máis duradeiros que os palacios de pedra.

Co corazón aínda en vilo. Luísa Villalta, as escadas dun mundo posíbel

Ana Romaní — 2025-03-10

Luísa Villalta: pensar Galiza, soñar Galiza, andar

Margarita Ledo Andión — 2025-03-10

O teatro de Luísa VIllalta

Euloxio Rodríguez Ruibal — 2025-03-10

O compromiso de Luísa Villalta. Pronunciamento a prol dun pacto social pola lingua

Víctor Fernández Freixanes — 2025-03-10